સાઇબર ફ્રોડ: તમારા હક્કો, કાનૂની સુરક્ષા અને સમજણ સાથે સજાગ થાઓ
આજના ડિજિટલ યુગમાં આપણે પૈસાની લેવડદેવડ અને માહિતીના અદલાબદલ માટે ઇન્ટરનેટ અને ડિજિટલ સાધનોનો ભારે ઉપયોગ કરીએ છીએ. પરંતુ આ સરળતાના વિપરિત, સાઇબર ફ્રોડ જેવા ખતરનાક પડકારો વધ્યા છે. કેટલીકવાર કોઈ આરબીઆઈ અથવા બેન્કના અધિકારી તરીકે ઓળખાવીને ઓટીપી અથવા ખાતાની માહિતી માંગી લેવામાં આવે છે. આવા કેસોમાં, લોકોનું નાણાકીય નુકસાન થાય છે અને તેઓ માનસિક તણાવનો શિકાર બને છે.
આ લેખમાં આપણે સાઇબર ફ્રોડના પ્રકારો, કાનૂની સુરક્ષા, અને પ્રભાવી પગલાંઓ અંગે ચર્ચા કરીશું ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્ર જેવા વિસ્તારોમાં જ્યાં સચેતનતા ઓછી છે.
સાઇબર ફ્રોડ શું છે?
સાઇબર ફ્રોડ એ ડિજિટલ માધ્યમનો ઉપયોગ કરીને છેતરપિંડી કરવાની એક એવી પ્રવૃત્તિ છે, જ્યાં વ્યક્તિ અથવા સંસ્થા સામે આર્થિક, માહિતીગત અથવા પ્રત્યક્ષ નુકસાન થાય છે.
કાનૂની રૃષ્ટિએ આઇટી એકટ, ૨૦૦૦ હેઠળ સાઇબર ફ્રોડ એવા એક કૃત્ય છે જેમાં કૌભાંડ, આઈડેન્ટિટી ચોરી, ડેટા હેકિંગ અથવા નકલી લેનદેન દ્વારા છેતરપિંડી થાય છે.
સાઇબર ફ્રોડના વિવિધ પ્રકારો
૧. ફિશિંગઃ નકલી ઈમેઈલ કે લીંક મોકલીને વ્યક્તિની અંગત માહિતી ચોરી કરવી.
૨. વિષ ફ્રોડ (વિશીંગ)ઃ ફોન પર કોલ કરીને ખાતાની માહિતી અથવા ઓટીપી માંગવી.
૩. ફેક લોટરી કૌભાંડઃ નકલી ઇનામ જીત્યા છે એવું કહીને ડેટા અને પૈસા ચોરી કરવી.
૪. યુપીઆઈ છેતરપિંડીઃ ક્યુઆર કોડ સ્કેન કરવાનું કહીને ખાતામાંથી પૈસા ઉપાડવું.
૫. ઓએલએક્સ/ઇ-કોમર્સ છેતરપિંડીઃ નકલી ખરીદી કે વેચાણ કરવું.
સાઇબર ફ્રોડની કાનૂની
વ્યાખ્યા અને નિયમન
આઇટી એકટ, ૨૦૦૦ હેઠળ, કાનૂની રૃષ્ટિએ સાઇબર ફ્રોડને કલમ ૬૬સી અને ૬૬ડી હેઠળ આવરી લેવાયો છે. જો કોઈ ડિજિટલ માધ્યમ દ્વારા છેતરપિંડી કરે છે, તો તેને ત્રણ વર્ષ સુધીની જેલસજા અથવા દંડ અથવા બન્ને થઈ શકે છે.
સાઇબર ફ્રોડ થયા પછીનાં પગલાં
જો તમે સાઇબર ફ્રોડનો શિકાર બન્યો હો, તો તરત જ નીચેના પગલાં લો
૧. બેંક અથવા પેમેન્ટ પ્લેટફોર્મને જાણ કરોઃ તમારૃ ટ્રાન્ઝેક્શન અટકાવવા અને ખાતાને બ્લોક કરવા માટે બેન્કનો સંપર્ક કરો.
૨. સાઈબર ક્રાઈમ પોર્ટલ પર ફરિયાદ નોંધાવોઃ ષ્ઠઅહ્વીષ્ઠિિૈદ્બી.ર્ખ્તદૃ.ૈહ પર સચોટ માહિતી સાથે ફરિયાદ દાખલ કરો.
૩. પોલીસ સ્ટેશન જાઓઃ નજીકના સાઇબર સેલ અથવા પોલીસ સ્ટેશનમાં એફઆઈઆર નોંધાવો.
૪. પ્રમાણ ભેગા કરોઃ તમારા ડિજિટલ મેસેજ, ઈમેઈલ, અને બેન્ક ડેટા બચાવો. આ પ્રોસેસ માટે આર્થિક વિદ્વાનો અથવા કાનૂની નિષ્ણાતોની મદદ લો.
૫. આજના ડિજીટલ યુગમાં, લોકોના જીવનમાં સાઇબર ગુન્હાઓ વધી રહૃાા છે. આવા ગુન્હાઓ સામે ન્યાય મેળવવા માટે ઑનલાઇન પ્લેટફોર્મ દ્વારા ફરિયાદ નોંધાવવી ખૂબ જ સરળ અને અસરકારક છે. લોકો સાઇબર ક્રાઇમની અધિકૃત વેબસાઇટ પર જઈને અથવા રાજ્યના સાઇબર ક્રાઇમ સેલ દ્વારા ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે. ફરિયાદ નોંધાવતી વખતે, ગુન્હાની વિગતવાર માહિતી, દોષિતના કૃત્યોના પુરાવા, જેવી કે ઇમેઇલ સ્ક્રીનશોટ, મેસેજ રેકોર્ડ, ટ્રાન્ઝેક્શન ડીટેલ્સ વગેરે પ્રદાન કરવી જરૃરી છે.
૬. ફરિયાદ નોંધાવ્યા બાદ, પોલીસે તપાસ શરૃ કરે છે, જેમાં આઈપી એડ્રેસ, ટ્રાન્ઝેક્શન ડેટા, સોર્સ ઓફ ઇમેઇલ વગેરેનો પત્તો લગાવવામાં આવે છે. તે પછી ગુન્હાના પુરાવા એકત્રિત કરીને દોષિતને પકડી ન્યાયિક પ્રક્રિયાનો આરંભ થાય છે. સાઇબર ગુન્હાની ટ્રાયલ પ્રક્રિયામાં જરૃરી પુરાવાઓ જેમ કે ફોર્સેન્સિક રિપોર્ટ, ડિજિટલ ડેટાના વાસ્તવિકતાના પુરાવા, અને શાખાએ એકત્ર કરેલી બધી વિગતો રજૂ કરવામાં આવે છે.
૭. લોકોને આ પ્રક્રિયાનો લાભ લેવા માટે કાયદેસર રીતે સજાગ રહેવું જોઈએ અને આ પ્રકારના ગુન્હાઓના કેસમાં ન્યાય મેળવવા માટે તેમનાં પુરાવાઓ જેમ કે સાક્ષી ફાઇલો, મેસેજ રેકોર્ડ્સ, ઇમેઇલ ડેટા વગેરે સુરક્ષિત રાખવા અનિવાર્ય છે. આ બધું નહીં તો ન્યાય પ્રક્રિયા મુશ્કેલ બની શકે છે. કાયદાની રૃષ્ટિએ, આ તમામ પગલાં મહત્ત્વપૂર્ણ છે કે જેથી દોષિતને દંડિત કરી શકાય અને પરિબળોને ન્યાય મળી શકે.
કાનૂની અધિકારો અને સુરક્ષા
૧. આઇટી એક્ટ હેઠળ સજાઃ કાયદો ત્રણ વર્ષ સુધીની જેલસજા અને દંડની વ્યવસ્થા કરે છે. ૨. આર્થિક સહાયઃ પેમેન્ટ ગેટવે અથવા વીમા કંપની પાસેથી આર્થિક સહાય મેળવી શકાય છે. ૩. ફોર્ન્સિક તપાસઃ સાઇબર સેલ પ્રગટ થયેલા ડેટાને તપાસી જવાબદાર પક્ષને પકડે છે.
સૌરાષ્ટ્રમાં સાઇબર ફ્રોડ-તેનો પ્રભાવ
સૌરાષ્ટ્રમાં, ખાસ કરીને ગામડાઓમાં ડિજિટલ જાગૃતિની અછત છે. લોકો એવા ફ્રોડના શિકાર બને છે જ્યાં તેઓ પોતાનું મોંધવરૃ ખાતુ ગુમાવે છે. જો સ્થાનિક સમુદાય આ સમસ્યાને ગંભીરતાથી લે, તો તેમને નીચેના ફાયદા મળી શકે છે.
સાંસ્કૃતિક જાગૃતિઃ ગામડાઓમાં શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો દ્વારા ડિજિટલ સલામતીની માહિતી ફેલાવવી.
મોબાઇલ એપ્લિકેશન માર્ગદર્શિકાઃ સ્થાનિક લોકોએ ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં સલામતી માટે ગવર્નમેન્ટ એપ્લિકેશનોનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
આર્થિક નુકશાન રોકવુંઃ ફ્રોડ અટકાવીને નાણાંની બચત કરી શકાય છે.
કાનૂની અભાવ
૧. કેસની લાંબી પ્રક્રિયાઃ ફરિયાદ નોંધાવ્યા પછી તેની ન્યાયની પ્રક્રિયામાં વિલંબ થાય છે. ૨. જાગૃતતાનો અભાવઃ મોટા પ્રમાણમાં લોકો પોતાના અધિકારોથી અજાણ છે. ૩. ઉપયોગમાં લોયાઃ કાયદા ઘણા સક્ષમ છે, પણ ઝડપી ન્યાય માટે ડિજિટલ ઓટોમેશનના અભાવના કારણે અસરકારક નથી.
વિશ્વસ્તરે સાઇબર ફ્રોડનું દૃષ્ટિકોણ
વિશ્વમાં સાઇબર સુરક્ષાની જાગૃતતા માટે અલગ-અલગ મકાન ઉપલબ્ધ છે, પરંતુ ભારતે સાઇબર ફ્રોડ અટકાવવા માટે નવીન પગલાં લેવાની જરૃર છે. યુનાઇટેડ નેશન્સના ઇન્સ્ટિટ્યુટ દ્વારા પણ વૈશ્વિકસ્તરે સાઇબર સુરક્ષા માટે નીતિઓ બની રહી છે.
ભવિષ્યમાં ઉકેલો અને સલાહ
૧. તાત્કાલિક કાર્યવાહીઃ સ્થાનિક સ્તરે સાઇબર સેલમાં ઝડપી ફરિયાદ નોંધાવવી. ૨. કમ્યુનિટી ડિજિટલ ક્લિનિકઃ દરેક ગામડામાં ડિજિટલ સલાહ કેન્દ્ર સ્થાપવું. ૩. કાયદાનું મજબૂત અમલીકરણઃ કાયદાઓને વધુ મજબૂત અને લોકક્ષેત્રે લાગુ કરવાની જરૃર છે.
નિષ્કર્ષ
સાઇબર ફ્રોડ એક ગંભીર સમસ્યા છે, જેનાથી સુરક્ષિત રહેવા માટે સજાગતા અને કાનૂની માહિતી ખૂબ જરૃરી છે. ડિજિટલ યોગદાન માટે આર્થિક અને સામાજિક સુરક્ષા નાગરિકોની પ્રથમ જરૃરિયાત છે.
જાગૃત રહો, સુરક્ષિત રહો!
ધ્વનિ લાખાણી
જો આપને આ પોસ્ટ ગમી હોય તો શેર કરો...
Follow us: આ જ પ્રકારની બીજી પોસ્ટ માટે અમારી એપ ડાઉનલોડ કરો.
Android: https://rb.gy/surhtv
Apple ios: https://rb.gy/cee4r9
Social Media
ફોટો સ્ટોરી માટે અમારા ઇન્સ્ટાગ્રામ પેઈજને ફોલ્લો કરો
https://www.instagram.com/nobatdaily?r=nametag
વિડિયો માટે અમારી યુ-ટ્યૂબ ચેનલને સબસ્ક્રાઈબ કરો
ગુજરાતમાં એકસમાન નાગરિક સંહિતા (યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ) -એક કાનૂની વિશ્લેષણ
ગુજરાતમાં એકસમાન નાગરિક સંહિતા (યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ-યુસીસી) લાગુ કરવાનો વિચાર એક મહત્ત્વપૂર્ણ કાનૂની અને સામાજિક મુદ્દો છે. આ સંહિતા લાગુ કરવી એ ભારતીય બંધારણના આર્ટિકલ ૪૪ હેઠળનો નિર્દેશક સિદ્ધાંત છે, જે દેશના નાગરિકોને ધાર્મિક પદ્ધતિઓથી સ્વતંત્ર કરી અને એકસમાન કાનૂની પ્રણાલી હેઠળ લાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.
ગુજરાત સરકારની તાજેતરની પહેલ
૪ ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૫ ના ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી શ્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલે રાજ્યમાં એકસમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવા માટે એક સમિતિ રચવાની જાહેરાત કરી હતી. આ સમિતિ રાજ્યમાં યુસીસી લાગુ કરવા માટે જરૂરી ડ્રાફિટંગ અને સંશોધનનું કામ કરશે. સમિતિની અધ્યક્ષતા સુપ્રિમ કોર્ટની નિવૃત્ત ન્યાયમૂર્તિ રંજના દેસાઈ કરશે.
આ સમિતિમાં કાયદાના નિષ્ણાતો, નિવૃત્ત ન્યાયમૂર્તિઓ અને સામાજિક પ્રતિનિધિઓ સામેલ છે, અને તેને ૪૫ દિવસની અંદર સરકારને અહેવાલ સોંપવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે. આ પગલું ગુજરાત સરકારના કાનૂની અને નીતિગત રૂષ્ટિકોણથી મહત્ત્વપૂર્ણ છે, અને તે રાજ્યમાં ન્યાયસંગત અને સમાન નાગરિક કાનૂન લાવવા માટેના પ્રયાસોનો ભાગ છે.
યુસીસી હેઠળ આવરી લેવાયેલા મુદ્દાઓ
યુસીસી લાગુ થયા બાદ, લગ્ન્ન, છૂટાછેડા, દત્તક, વારસો અને પરિવાર સંબંધિત તમામ મુદ્દાઓ માટે એકસમાન કાનૂન લાગુ થશે. હાલમાં, વિવિધ ધર્મો માટે અલગ્ન-અલગ્ન કાનૂની પદ્ધતિઓ છે, જેના કારણે ઘણી વાર ન્યાય અને સમાનતાના અભાવને કારણે વિવાદ સર્જાય છે. યુસીસી લાગુ થવાથી નીચેના મુદ્દાઓ પર એકસમાન કાનૂન લાગુ કરવામાં આવશેઃ
૧. લગ્ન અને છૂટાછેડાઃ લગ્ન માટે સમાન ઉંમર, પરસ્પર સંમતિ, અને છૂટાછેડાની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવવી, તેમજ વિવિધ ધર્મો માટે અલગ્ન-અલગ્ન લગ્ન અને છૂટાછેડાના કાયદાઓને સમાન બનાવવામાં આવશે, જેનાથી તમામ નાગરિકો માટે સમાન કાનૂની માળખું ઉપલબ્ધ થશે.
૨. દત્તક લીધેલ બાળકોના અધિકારોઃ દત્તક લેવાની પ્રક્રિયા અને દત્તક લીધેલા બાળકોના અધિકારો માટે એકસમાન કાનૂન બનાવવામાં આવશે, જે તમામ નાગરિકો માટે સમાન હકો સુનિશ્ચિત કરશે.
૩. વારસાગત હકોઃ મિલકતના વારસાગત હકો માટે એકસરખું કાનૂન લાગુ કરવામાં આવશે, જેનાથી તમામ નાગરિકો માટે સમાન વારસાગત અધિકારો સુનિશ્ચિત થશે.
૪. ભરણપોષણના અધિકારોઃ સ્ત્રીઓ માટે એકસમાન ભરણપોષણ કાનૂન લાગુ કરવો, જેથી દરેક મહિલાને તેમના કાનૂની હકો પ્રાપ્ત થઈ શકે.
૫. લિવ-ઇન સંબંધો અને તેમની નોંધણીઃ લિવ-ઇન સંબંધોની કાનૂની માન્યતા અને તેમની ફરજિયાત નોંધણી માટે કાનૂન બનાવવામાં આવશે, જેનાથી આવા સંબંધોમાં રહેનાર વ્યક્તિઓના અધિકારોનું સંરક્ષણ થશે.
૬. બહુપત્નીત્વની નાબુદ્ધિકરણઃ એક પતિ-એક પત્ની સિદ્ધાંતને કાનૂની સ્વીકાર આપીને બહુપત્નીત્વ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ લાવવો, જેનાથી લગ્ન્ન સંસ્થાની પવિત્રતા અને સમાનતા સુનિશ્ચિત થશે.
યુસીસી લાગુ કરવાથી થનારા લાભો
૧. એકરૂપતા અને ન્યાયઃ દેશના તમામ નાગરિકો માટે એકસરખા કાનૂન લાગુ થશે, જેનાથી ન્યાયની સમાનતા પ્રાપ્ત થશે.
૨. મહિલાઓ માટે વિશેષ સુરક્ષાઃ હાલમાં કેટલીક પરંપરાઓ મહિલાઓ માટે ભેદભાવજનક છે. યુસીસી લાગુ કરવાથી સ્ત્રી-પુરૂષ સમાનતા અને મહિલાઓના અધિકારોનું સંરક્ષણ થશે.
૩. કાનૂની સરળતાઃ વિવિધ નાગરિક કાનૂનોને એકસમાન બનાવવાથી કાનૂની જટિલતાઓ ઘટશે અને નાગરિકોને કાનૂન સમજવામાં સરળતા રહેશે.
૪. સામાજિક સમરસતાઃ સમાન કાનૂનથી તમામ સમુદાયોમાં સમરસતા અને એકતા વધશે, જે રાષ્ટ્રીય એકતાને મજબૂત બનાવશે.
યુસીસી લાગુ કરવાથી થનારા પડકારો
૧. ધાર્મિક આસ્થાઓ સાથે સંઘર્ષઃ કેટલાક સમુદાયો માનતા હોય છે કે તેમની ધાર્મિક પરંપરાઓને આઘાત પહોંચશે. તેથી, તમામ સમુદાયોની ભાવનાઓનું માન રાખીને સંહિતાનું પ્રણયન કરવું જરૂરી છે.
૨. કાનૂની જટિલતાઓઃ જો યુસીસીનું ડ્રાફ્ટિંગ સ્પષ્ટ નહીં હોય, તો ભવિષ્યમાં કાનૂની વિવાદો ઊભા થઈ શકે છે. તેથી, ચોક્કસ અને સ્પષ્ટ ડ્રાફ્ટિંગ જરૂરી છે.
૩. વિવિધ સંસ્કૃતિઓની જરૂરિયાતોઃ વિવિધ સંસ્કૃતિઓની વિશિષ્ટ પરંપરાઓને ધ્યાનમાં રાખીને સંહિતાનું પ્રણયન કરવું પડકારરૂપ છે.
જનસહભાગિતાની આવશ્યકતા
યુસીસીનું સફળ અમલીકરણ જનસહભાગિતા વિના સંભવ નથી. ગુજરાતના નાગરિકોએ તેમની સૂચનો અને અભિપ્રાયો સરકારી સમિતિને પાઠવવા જોઈએ, જેથી યુસીસી સર્વસમાવિષ્ટ અને ન્યાયપ્રદ બને. આ કાયદો માત્ર એક નીતિગત વિ મર્શ નથી, પરંતુ તે રાજ્યના ભવિષ્ય માટે એક મજબૂત કાનૂની માળખું ઊભું કરવાનું પગલું છે.
વિશ્વના અનેક દેશોએ એકસમાન નાગરિક કાનૂન અમલમાં મૂક્યાં છે. ફ્રાન્સ, જર્મની, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, અને સંયુક્ત અરબ અમીરાત જેવા દેશોમાં નાગરિક કાનૂન સર્વજનહિત અને ન્યાયસંગત બનાવવામાં આવ્યો છે. ભારત માટે પણ, આ એક મજબૂત કાનૂની સંહિતા બનાવી શકાય છે જે તમામ નાગરિકોને સમાન હકો આપે.
ગુજરાતમાં સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવાની પહેલ એક મહત્ત્વપૂર્ણ કાનૂની અને સામાજિક ક્રાંતિ છે. જો યુસીસીનું ડ્રાફ્ટિંગ સુસંગત, ન્યાયસંગત અને સર્વસમાવિષ્ટ રીતે કરવામાં આવશે, તો તે રાજ્ય અને દેશ માટે એક મજબૂત ન્યાય સંહિતા લાવી શકે છે.
તેથી, સરકાર અને નાગરિકો બંનેએ આ પ્રક્રિયામાં સમાન ભાગ લેવાની જરૂર છે, જેથી એક ન્યાયપ્રદ અને સમાન કાનૂન ગુજરાતમાં અમલમાં આવી શકે.
ધ્વનિ લાખાણી
જો આપને આ પોસ્ટ ગમી હોય તો શેર કરો...
Follow us: આ જ પ્રકારની બીજી પોસ્ટ માટે અમારી એપ ડાઉનલોડ કરો.
Android: https://rb.gy/surhtv
Apple ios: https://rb.gy/cee4r9
Social Media
ફોટો સ્ટોરી માટે અમારા ઇન્સ્ટાગ્રામ પેઈજને ફોલ્લો કરો
https://www.instagram.com/nobatdaily?r=nametag
વિડિયો માટે અમારી યુ-ટ્યૂબ ચેનલને સબસ્ક્રાઈબ કરો
વિવાહપૂર્વ કરાર આપણાં દેશમાં બની શકે છે ઉપયોગી?
ભારતમાં વિવાહપૂર્વ કરાર વિષય હજી પણ સાવ નવો છે, તેમ છતાં તેની જરૂરિયાત અને આ સંકલ્પના પર ચર્ચા ન્યાયિક પ્રણાલીમાં વધતી જઈ રહી છે. વિવાહપૂર્વ કરાર (પ્રીનપટ્યુઅલ એગ્રીમેન્ટ) એ પશ્ચિમી સંસ્કૃતિમાંથી ઉદ્ભવેલું એક સંકલ્પ છે, જે લગ્ન પહેલા પતિ-પત્ની વચ્ચે વિવિધ આર્થિક અને સંપત્તિ સંબંધિત બાબતોના નિવારણ માટે કરવામાં આવે છે. આ કરારમાં લગ્નજીવન દરમિયાન અથવા વિયોગની સ્થિતિમાં પતિ-પત્ની વચ્ચેની આવડ, સંપત્તિનું વહિભાજન અને અન્ય આર્થિક જવાબદારીઓ નક્કી કરવામાં આવે છે. પરંપરાગત ભારતીય દૃષ્ટિકોણમાં લગ્નને ધાર્મિક વિધાન અને સંતુષિરૂપ માનવામાં આવે છે. પરંતુ આ સંકલ્પને આધુનિક સમયના પરિપ્રેક્ષ્યમાં ગગનશીલ અને અનિવાર્ય ગણવામાં આવી રહૃાું છે. ખાસ કરીને જ્યારે સામાજિક અને આર્થિક પરિબળો સાથે સંબંધિત બાબતો એક સમાન ગતિએ આગળ વધે છે, ત્યારે આ પ્રકારના કરારનું મહત્ત્વ વિસ્કોટક રીતે વધી રહૃાું છે. આ પ્રકારના કરારોનો અભિગમ લગ્ન પહેલા, લગ્નજીવન દરમિયાન અથવા લગ્નવિરામની સ્થિતિમાં દંપતીના આર્થિક અને સંપત્તિ સંબંધિત પ્રશ્નોને પૂરા કરવા માટે નિર્મિત કરવામાં આવે છે. વધુમાં, આ પ્રકારના કરારો પતિ-પત્ની વચ્ચે સંપત્તિનું વહિભાજન, વ્યાજબી અને યોગ્ય રીતે નક્કી કરે છે, જે હવે કોઈ પણ પક્ષ માટે રક્ષણાત્મક બનવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ બની રહૃાું છે. આ સંજોગોમાં, વિવાહપૂર્વ કરારો માત્ર વિવેચનાત્મક જ નહીં પરંતુ કાનૂની રીતે પણ મહત્ત્વપૂર્ણ બની રહૃાા છે.
વિશ્વના ન્યાયિક સંકુલો, ખાસ કરીને યુરોપ, અમેરિકા, કેનડા અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશોમાં, પ્રીનપટ્યુઅલ એગ્રીમેન્ટને કાયદાકીય માન્યતા પ્રાપ્ત છે. આ દેશોમાં આ પ્રકારના કરારોને લગ્ન પહેલા બંને પક્ષોની નાણાકોય સુરક્ષા માટે માન્ય ગણવામાં આવે છે.
વિવાહપૂર્વ કરાર અંગે ભારતનો દૃષ્ટિકોણ
ભારતની કાનૂની વ્યવસ્થા અને ન્યાયિક પરિપ્રેક્ષમાં, વિવાહ હંમેશાં એક *સંસ્કાર* તરીકે ગણીને કરવામાં આવ્યું છે, જે પવિત્ર અને સંપૂર્ણ રીતે નૈતિક આધાર ધરાવતું હોય છે. હિંદુ વિવાહ અધિનિયમ, ૧૯૫૫ હેઠળ, લગ્ન એક બંધનરૂપ બનાવ છે, જેમાં કરાર જેવી ન્યાયિક તાસીર ધરાવતી કોઈ વ્યવસ્થા નથી. આ કારણે, વિવાહપૂર્વ કરાર જેવા નિર્ણયોને કાનૂની માન્યતા મળતી નથી, અને તેને કાયદાકીય માન્યતા મળવા માટે કોટોમાં અનેક પડકારો ઊભા થાય છે. આગળની વિસંવાદી પરિપ્રેક્ષોમાં, ભારતીય કોર્ટોએ વિવાહપૂર્વ કરારને જાહેર નીતિ* વિરૂદ્ધ ગણાવ્યો છે. મદ્રાસ હાઈકોટના કિસ્સામાં વિવાહપૂર્વ કરાર અંગે એવી નિશ્ચિતતા આપી હતી કે આ પ્રકારના કરાર જાહેર નીતિ અને ભારતીય સામાજિક નેતિકતાની વિરૂદ્ધ છે, જેમાં વિવાહ એક પાવિત્ર બંધન તરીકે ગણાય છે, ન કે એક કરાર.
આ ન્યાયિક અભિપ્રાયના કારણે, કાયદાકીય રીતે તે માન્યતા મેળવવામાં હવે વિસંવાદી મુશ્કેલીઓ ઊભી થઈ છે.
વિવાહપૂર્વ કરારના ન્યાયિક નિવેદનો
ભારતીય કોર્ટે વિવાહપૂર્વ કરારને માન્યતા આપવા માટે હજી સુધી સ્પષ્ટ ન્યાયિક નિવેદનો આપ્યા નથી. મદ્રાસ હાઈકોટના કિસ્સામાં, અને મહારાષ્ટ્ર હાઈકોર્ટ દ્વારા એવા ઘણાં કિસ્સાઓમાં વિવાહપૂર્વ કરારના દાવાને ફગાવ્યા છે, કારણ કે તે *જાહેર નીતિ* વિરૂદ્ધ ગણાયા છે.
વિશેષમાં, ભારતમાં અલગ અલગ પર્સનલ લોઝ (જેમ કે હિંદુ લો, મુસ્લિમ લો, ક્રિકન લો) હેઠળ આવા કરારોની સ્પષ્ટ માન્યતા નથી. હિંદુ વિવાહ અધિનિયમ, ૧૯૫૫ ખાસ કરીને લગ્નને પાવિત્ર સંસ્કાર માને છે, જ્યારે મહાનગરપાલિકા અને નગરપંચાયત કાયદા જેવા અન્ય કાયદાઓમાં લગ્નજીવનને કાયદાકીય તાસીરથી વિમુક્ત રાખવામાં આવ્યું છે.
પરંતુ, સમય સાથે બધ્લાતો દૃષ્ટિકોણ કાળક્રમમાં વિવાહપૂર્વ કરાર અંગે ન્યાયિક માન્યતાઓમાં થોડીક કચવાટ અને પરિવર્તન જોવા મળ્યા છે. કોલકાતા હાઈકોટે તાજેતરમાં કરારને માન્યતા આપી હતી, કારણ કે તે લગ્નનું દલાલી કરાર ન હતો, પરંતુ વિતરણનો કરાર હતો. વધુમાં, જમ્મુ કાશ્મીર હાઈકોટે કરારને માન્ય ગણ્યો, કારણ કે તે મુસ્લિમ કાયદા વિરૂદ્ધ નહોતો અને પતિએ પોતાની જવાબદારીઓ પૂરી ન કરી હોવાને કારણે તે અમલમાં મૂકાયો.. તાજેતરમાં પટિયાલાની ફેમિલી કોર્ટ એ એ એક મહત્ત્વપૂર્ણ કટાક્ષ કરેલો છે કે, 'સમય આવી ગયો છે કે વિવાહપૂર્વ કરારો ફરજિયાત કરવામાં આવે.'
ન્યાયાલયે એમ પણ જણાવ્યું કે આવા કરારોએ દંપતીઓને વૈવાહિક જોખમો સામે તદ્ન જાગૃત કરી શકે છે. પરિસ્થિતિંઓની જટિલતા અને દંપતીઓ વચ્ચે વારંવાર થાય તેવા વિવાદોને ધ્યાનમાં રાખીને, ન્યાયાલયે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે પતિ-પત્ની વચ્ચેના આર્થિક અને સંપત્તિ સંબંધી વિવાદોમાં અચૂક્તા ટાળી શકાય તેવા ઉપાયો શોધવા માટે આવા કરારો મહત્ત્વપૂર્ણ થઈ રહૃાા છે. આ અભિપ્રાય સ્પષ્ટ કરે છે કે કોર્ટની ભૂમિકા લગ્ન ટકાવી રાખવા ઉપરાંત, તેમની પૂર્ણાહુતિ કરવી પણ છે.
ભરણપોષણના કાયદાનો દુરૂપયોગ અને વિવાહપૂર્વ કરાર
આજના સમયમાં, ભરણપોષણ અને સંબંધિત કાયદાઓનો દુરૂપયોગ કોઈ નવી બાબત નથી. સાવચેત થવું જોઈએ કે ભારતીય કાયદા અને વિશેષત્વે સ્ત્રીને સંબંધિત વિવિધ પોષણ અધિનિયમો અમલમાં છે, પરંતુ કેટલીકવાર પોષણ કાયદાનો ઉપયોગ સ્ત્રી દ્વારા ન્યાયસંગત રીતે કરવામાં આવે છે, તો બીજી બાજુ કેટલીક વિવેચિંત જગ્યાઓમાં આ કાયદાનો દુરૂપયોગ પણ થાય છે. કેટલીક દંડાત્મક વિધિ યોજનાઓમાં, પતિ પાસેથી અતિશય ભરણપોષણની માંગણી થતી હોય છે, જ્યારે તે વ્યક્તિ આર્થિક રીતે વધુ નબળો હોય. બીજી બાજુ, સ્ત્રી જે વિયોગ બાદની જીવનશૈલી માટે ન્યાયની રાહ જુએ છે, તેને લાંબી કાનૂની પ્રક્રિયાનો સામનો કરવો પડે છે.
આ સંજોગોમાં, વિવાહપૂર્વ કરારો ખાસ કરીને સ્ત્રીઓ માટે સંરક્ષણાત્મક બની શકે છે. આ કરારો દ્વારા, પત્ની પહેલાથી જ નક્કી કરી શકે છે કે વિયોગની સ્થિતિમાં તેની આર્થિક જરૂરિયાતો કેવી રીતે પૂર્ણ થશે. આ ઉપરાંત, તે કાયદાકીય કશાઈથી બાકાત રહેવાની સવલત પૂરી પાડે છે, અને લાંબા સમય સુધી ચાલતા કેસ અને વહોવટથી છૂટકારો મળે છે. આ કરાર પુરૂષો માટે માત્ર નાણાકોય વ્યવસ્થા માટે પૂરક નથી, પરંતુ તે સ્રીઓ માટે પણ નાણાકીય રીતે સશક્તિકરણ અને રક્ષણાત્મક બની શકે છે. મહિલાઓના સમર્થનમાં વિવાહપૂર્વ કરારો આથી મહત્ત્વ ધરાવે છે, કારણ કે તે સ્ત્રીઓના હિંતોને સુરક્ષિત બનાવે છે, ખાસ કરીને એમની મુલડતી સંપત્તિ અને વેપારના મુદ્દાઓમાં.
વિવાહપૂર્વ કરારની નીતિ અને વ્યક્તિગત કાયદાની સમન્વયતા તેમ છતાં, હાલમાં ભારતના કોઈપણ વ્યક્તિગત કાયદા હેઠળ આ પ્રકારના કરારોને વૈધ માન્યતા નથી. વિધિક અભિપ્રાયમાં ભારતીય ન્યાયાલયોએ *જાહેર નીતિ વિરૂદ્ધ* કહોને આવા ડરારોને ફગાવ્યા છે. હિંદુ વિવાહ અધિનિયમ, ૧૯૫૫માં લગ્નને 'કરાર' નહોં પરંતુ 'સંસ્કાર' તરીકે ગણવામાં આવે છે, તેથી કરાર દ્વારા લગ્નજીવનને ઘડતરવું કાનૂની રીતે અનુમતિ પામ્યું નથી.
પરંતુ, અત્યારે સમય એવો આવી ગયો છે કે, આ પ્રકારના કરાર હવે ભારતના કાયદાકીય દૃષ્ટિકોણથી સમર્થન મેળવે. ન્યાયાધીશોનું ન્યાયિક અભિપ્રાયોમાં બદલાવ દર્શાવતો ટ્રેન્ડ દર્શાવે છે કે કોટોએ લગ્નોના મૌલિક હકોને ફક્ત બંધનરૂપ નહીં પણ કાયદાકીય રીતે ન્યાયાત્મક હોવા તરફ ધ્યાન આપ્યું છે. વિશેષતા સાથે વિવાહપૂર્વ કરારને કાનૂની રીતે સુસંગત બનાવવા માટે પ્રણાલીઓ વિકસાવી શકાય છે, જેમાં વ્યક્તિગત કાયદાને અનુકૂળ બનાવવા માટે સુધારાઓ કરવામાં આવે અને તદ્ન જરૂરી કાયદાકીય પગલાં લેવામાં આવે.
વિવાહપૂર્વ કરારો ભારતમાં આ સમયગાળા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ અને અનિવાર્ય બની રહૃાા છે. વિમર્શ દ્વારા જાણી શકાય છે કે ભારતીય ન્યાયિક વ્યવસ્થામાં આ કરાર તાબડતોબ લાગુ કરવામાં આવે તે કેટલું અનિવાર્ય છે.
ધ્વનિ લાખાણી
જો આપને આ પોસ્ટ ગમી હોય તો શેર કરો...
Follow us: આ જ પ્રકારની બીજી પોસ્ટ માટે અમારી એપ ડાઉનલોડ કરો.
Android: https://rb.gy/surhtv
Apple ios: https://rb.gy/cee4r9
Social Media
ફોટો સ્ટોરી માટે અમારા ઇન્સ્ટાગ્રામ પેઈજને ફોલ્લો કરો
https://www.instagram.com/nobatdaily?r=nametag
વિડિયો માટે અમારી યુ-ટ્યૂબ ચેનલને સબસ્ક્રાઈબ કરો
